Kiszenie materiału jest, oprócz suszenia, podstawowym sposobem konserwacji i zapewnieniem bazy paszowej dla zwierząt w okresie zimowym. Jakość i wartość pokarmowa kiszonek uzależniona jest od wielu czynników. Upraszczając, można powiedzieć, że zależy od tego co i jak zakiszamy. Wysoka jakość kiszonek decyduje pośrednio o wydajności zwierząt oraz o opłacalności produkcji.
Każda kiszonka jest inna, ale najczęstszymi problemami, przed którymi staje hodowca to:
- wysokie straty materiału zarówno w trakcie zakiszania, jak i nadmierna ilość zepsutej kiszonki,
- duże zróżnicowanie zawartości suchej masy i/lub wartości pokarmowej zakiszanej zielonki,
- nie trafienie w optymalny okresu zbioru kukurydzy lub traw,
- duża zawartość Clostridium, produkujących kwas masłowy,
- wysoki poziom kwasu octowego, szczególnie w mokrej kiszonce z kukurydzy,
- niestabilna tlenowo kiszonka z kukurydzy.
W znacznej części powyższe problemy można rozwiązać poprzez poprawę organizacji procesu zakiszania oraz przestrzeganie podstawowych zasad, ale zastosowanie dodatków kiszonkarskich zwiększa skuteczność tych działań.
Sucha masa zakiszanego materiału
Ważnym parametrem w produkcji kiszonki jest zawartość suchej masy zakiszanego materiału paszowego. Z jednej strony wpływa ona na przebieg procesów fermentacji, z drugiej daje możliwość uzyskania odpowiedniego ubicia i uzyskania zalecanej gęstości materiału. Większa gęstość (kg sm/m3) materiału zwiększa wirtualnie pojemność silosu – więcej suchej masy można przechowywać w tej samej przestrzeni magazynowej, co również obniża koszty przechowywania. Należy pamiętać, że surowiec zbyt mokry ma niską koncentrację składników pokarmowych, a za suchy znacznie trudniej się ubija. W obydwóch przypadkach pogarszają się warunki przebiegu fermentacji. Zastosowanie odpowiedniego dodatku bakteryjnego może poprawić warunki fermentacji mlekowej, ponadto zahamowany zostanie rozwój pleśni i drożdży powodujących straty podczas kiszenia.
Ważne co zakiszamy
Przypominając pokrótce podstawowe informacje o kiszeniu należy pamiętać, że sam proces fermentacji beztlenowej zależy od zawartości cukrów prostych (C), które są podstawowym składnikiem pokarmowym dla bakterii fermentujących oraz od pojemności buforowej (PB), określanej jako ilość kwasu mlekowego, jaką należy zużyć, aby obniżyć pH z poziomu wyjściowego 6.0 do pH 4.0. Czyli, ogólnie mówiąc, jak bardzo bakterie muszą się „napracować” produkując kwasy, aby materiał się nie psuł (pH=4). W tabeli 1 przedstawiono powyższe parametry dla wybranych zielonek. Stosunek C : PB pozwala połączyć obie wartości i wyliczyć indeks określający jak łatwo jest zakisić dany materiał. Wartość powyżej 4, to oznacza, że rośliny dobrze się zakiszają i można z nich łatwo uzyskać stabilną kiszonkę. Rośliny średnio się kiszące mają ilość cukrów zbliżoną do ich pojemności buforowej. W roślinach trudnokiszących C:PB jest poniżej 1. Im niższe wartości indeksu, tym trudniej jest obniżyć pH do zakładanych wartości. Tutaj znowu z pomocą przychodzą dodatki do zakiszania. Przewidując trudności związane z samą technologią produkcji kiszonek (zła pogoda, sprzęt, obsługa) warto rozważyć dodatek zakiszaczy nawet do materiału dobrze się kiszącego. Pozwoli to lepiej kontrolować ten proces. Dodatek inokulantu bakteryjnego do zakiszanego materiału pozwala również przyspieszyć sam proces fermentacji. Teoretycznie taki materiał może być podawany zwierzętom po już 4 dniach fermentacji.
Zawartość cukrów prostych i pojemność buforowa wybranych zielonek (za Knabe i in. 1986):
Rodzaje dodatków
Dodatki kiszonkarskie można podzielić na cztery kategorie: stymulatory fermentacji, inhibitory fermentacji, inhibitory fermentacji tlenowej oraz dodatki wzbogacające i sorbenty soku. Ogólny podział dodatków przedstawiono w poniższej tabeli 2. Często dla lepszego efektu stosowane są mieszaniny wielu szczepów bakteryjnych bądź dwóch lub trzech rodzajów dodatków jednocześnie - na przykład dodatki mikrobiologiczno-enzymatyczne.
Podział dodatków kiszonkarskich:
Skąd wiemy czy dodatek zadziałał?
Ponieważ końcowy efekt zakiszania zależy od wielu czynników, ocena skuteczności stosowania dodatku nie jest łatwa do określenia. Można oczekiwać, że po użyciu dodatku w większości przypadków jakość kiszonki będzie dobra lub bardzo dobra – kiszonka będzie o prawidłowej strukturze i przyjemnym zapachu, bez widocznych ognisk pleśni itp.
Nieco więcej powie nam wynik analizy chemicznej. Można oczekiwać pH w granicach 4,2 -5,5 w zależności od zawartości suchej masy w kiszonce a z powodu ograniczonej proteolizy białka - niskiej zawartości amoniaku w stosunku do azotu ogólnego (N-NH3%N <10%). W takiej kiszonce nie powinno być kwasu masłowego. W kiszonkach bez dodatków proporcje pożądanych kwasów kiszonkarskich: kwasu mlekowego do octowego wynoszą 3-4 do 1. W kiszonkach z dodatkami mogą być nieco inne. W przypadku dodatku szczepów bakterii homo- lub heterofermentatywnych bądź czystego kwasu np. octowego czy propionowego – można oczekiwać zwiększonej zawartości właśnie tego kwasu. Również oceniana stabilność tlenowa powinna być na wysokim poziomie.
Ile to kosztuje?
Na rynku spotykane są dodatki gotowe do użycia - sprzedawane w kanistrach 25 litrowych lub w formie płynnej w opakowaniach 1-5 litrów wymagające tylko rozcieńczania wodą. Alternatywnie można kupić dodatki (zakiszacze) w formie proszku do sporządzania roztworów wodnych. W zależności od zaleceń producenta, wynikających gównie z koncentracji bakterii i obecności innych dodatków, stosuje się dawkę od 1 do 6g /tonę zakiszanego materiału. W sprzedaży znajdują się saszetki od 25g do nawet 500g proszku. Ceny dodatków są również zróżnicowane. Z reguły wahają się w granicach kilku złotych (4-8 zł netto) na 1t zakiszanego materiału.
Zyski
Keith Bolsen, emerytowany już profesor Kansas State University w Manhattan, specjalista od kiszonek, na podstawie wieloletnich doświadczeń produkcyjnych oszacował przeciętne zyski stosowania dodatków bakteryjnych na 5-12$ na tonę wyprodukowanej kiszonki z lucerny lub traw. Dzięki lepszej kiszonce poprawiało się wykorzystanie paszy oraz produkcja mleka lub przyrosty masy ciała opasów. Szacowany zysk wynikający z zastosowania dodatku do zakiszanej kukurydzy (materiał łatwiej zakiszany) był nieco niższy – do 5$ na tonę skarmionej kiszonki.
Zróbmy zatem szybkie obliczenia kosztów dla 1 krowy. Załóżmy dzienne pobranie kiszonki w TMR około 35kg kiszonki. Koszt dodatku = 6zł/t zakiszanego materiału
koszt dodatku = 6zł/t x 35kg / 1000kg = 0,21 zł/d/szt.
A zatem dzienny koszt żywienia jednej krowy, wynikający z zastosowania dodatku do zakiszania, będzie wyższy o 20 – 30 groszy. Można chyba powiedzieć, że byłyby to dobrze wydane pieniądze.
Podsumowanie
Podsumowując, to co zostało powiedziane wcześniej, można wskazać praktyczne zalety stosowania dodatków w postaci:
- lepszej kontroli procesów zakiszania
- mniejszych strat materiału
- lepszego wykorzystania paszy
- potencjalnych zysków finansowych
Pamiętajmy również, że współczesne dodatki do zakiszania są produktem bardzo wyspecjalizowanym. Planując zatem zastosowanie w gospodarstwie dodatków zakiszających lub konserwujących, należy wziąć pod uwagę zarówno rodzaj zakiszanego materiału jak i spodziewane problemy, których chcemy uniknąć. Dlatego jeśli nie jesteście pewni wyboru, nie decydujcie Państwo sami – zapytajcie swojego doradcy.
